بررسی شگردهای ارائه ی ایدئولوژی و راهکارهای خوانش انتقادی در چهار رمان نوجوان ایران

حضور ایدئولوژی در متن، به ویژه متن های آفریده شده برای مخاطبان کم سال، ضرورت بررسی متون را بیش از پیش آشکار می کند و در این میان، بررسی ایدئولوژی های پنهان اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا این ایدئولوژی ها تأثیری ژرف تر بر خواننده می گذارند و ممکن است در جامعه، به عنوان ارزش و هنجار شناخته شوند و ارائه ی آن ها در متن به منزله ی نوعی مشروعیت بخشی به آن ها تلقی شود. یکی از ابزارهای پنهان کردن ایدئولوژی، زبان و فن ها و شگردهای زیبایی شناختی موجود در آن است. همچنین این مسئله بارها توسط نظریه پردازان مطرح شده است که باید خواننده را از چگونگی عمل ایدئولوژی ها در متن آگاه کنیم تا مخاطب بتواند در فرایند خوانش حضور داشته باشد و بدین وسیله خود را از فشارهای ایدئولوژی های متن برهاند. آموزش روش خوانش انتقادی به مخاطبان یکی از مهمترین شیوه های این آگاه سازی است. درحالی که به نظر می رسد فرایند خوانش انتقادی باید از سوی بزرگ سال به کودک آموزش داده شود، نظام های آموزش و پرورش و مابان کمتر به این امر توجه دارند. بنابراین، می توان انتظار داشت که مولفان آثار، خود دست به چنین اقدامی بزنند و در ضمن ارائه ی ایدئولوژی خود، راه خوانش انتقادی آن را نیز بر خواننده باز گذارند. مطالعه ی داستان ها و رمان های نوجوان که در دهه ی اخیر در ایران منتشر شده است، نشان از توجه نویسندگان این آثار به چنین امری دارد. پژوهش حاضر به دنبال کشف فن ها و شگردهایی است که نویسندگان داستان ها و رمان های نوجوان ایران، برای گسترش توانایی خوانش انتقادی خوانندگان کم سال خویش به کار می گیرند. فن ها و شگردهایی که سازوکارهای شناختی و عاطفی لازم را برای رهایی از بندهای ایدئولوژی حاکم بر متن در اختیار مخاطب قرار می دهند و او را از خواننده ای پذیرای متن به منتقد آگاه اثر بدل می کنند. این پژوهش با رویکردی ایدئولوژیک به بررسی گفتمان روایی در ? رمان نوجوان ایرانی پرداخته است که به گونه ای هدفمند نمونه گیری شده اند. نتیجه ی این بررسی حکایت از آن دارد که در رمان های نوجوان دهه ی اخیر، نویسنده ها از تکنیک ها و شگردهایی درجهت خوانش انتقادی استفاده کرده اند، اما همچنان رمان های نوجوان ایرانی زیر سیطره ی ایدئولوژی قرار دارند. می توان گفت که رمان های دهه ی اخیر در مسیر خوانش انتقادی گام برداشته اند، اما هنوز در ابتدای این مسیر قرار دارند و این تکنیک ها گاه به القای هرچه بیشتر ایدئولوژی ها نیز منجر شده است.